یك پژوهشگر فلسفه‌ی تربیت:
مدارس مسجدمحور داعیه دار تمدن سازی هستند
به گزارش بکسیها، اصفهان یک پژوهشگر فلسفه‌ی تربیت اظهار داشت: مدارس مسجدمحور داعیه دار تمدن سازی هستند، اما با گزینش و جزیره ای شدن خود و ضدیت با تکثر در جامعه، امکان ساخت تمدن را از خود سلب می کنند.
حسین سیستانی، معلم و پژوهشگر فلسفهٔ تربیت، به خبرنگار ایسنا اظهار داشت: قبل از ورود آثار مدرنیته به ایران، نهاد دین در جایگاه مهم ترین نهاد اداره کنندهٔ امور اجتماعی بود و تنظیم گری و راهبری عمده‌ی نیازهای جامعه را به عهده داشت. از آنجاییکه یکی از الزامات اداره‌ی هر جامعه ای، دستگاه و نظام تربیتی آن جامعه است، در نظام اجتماعی بومی ما بازار و مسجد نسبت شفاف و درهم تنیده ای با یکدیگر داشتند. دستگاه آموزشی جامعهٔ بومی ما برای انتقال نظم اجتماعی، فرهنگ و باورهای خود، در مرحلهٔ عمومی (مقدماتی) از مکتب خانه و در مرحلهٔ پیشرفته (تکمیلی) از حوزه های علمیه بهره می برد. اساساً تعریف علم، کارکرد علم، دانش های موضوعی علم، سیستم تأمین مالی، روش های تدریس و ارزشیابی اختصاصی خویش را داشته است.
او با اعلان اینکه شاید مهم ترین نقطه‌ی تفاوت نظام بومی آموزشی ما با نظام های مدرن در تعریف علم باشد، اضافه کرد: منظور از علم در این سیستم، اصطلاحاً علم نافع است. علم نافع، علمی است که بتواند در راه حقیقت جویی و سعادت بشر به انسان کمک نماید. درحالی که تعریف علم در نگاه پوزیتیویستی کاملا متفاوت بوده است و مبتنی بر شواهد و تجربه و آزمایش شکل می گیرد.
این معلم خاطرنشان کرد: در نظام بومی ما مسئله‌ی «تربیت» اصالت دارد و باقی مباحث و مسائل حول آن تنظیم می شوند. مثلا آموزش الفبا در آن سیستم با متن خوانی قرآن همراه بود. مکتب خانه به طورکلی با نهاد مدرسه متفاوت می باشد. عمده‌ی فرایند و روش های آموزش مکتب خانه ای شفاهی بود، مثلا حروف الفبا هم در چارچوب شعر آموزش داده می شد یا واحدهای درسی شامل بوستان و گلستان بود.
سیستانی با اعلان اینکه پس از وقوع مدرنیته در غرب، افراد تحصیل کرده با ریشه های مسیحی، پداگوژی یا علم تعلیم و تربیت را شکل دادند، اضافه کرد: همین اتفاق در کشور ما هم با تأخیر رخ داد. میرزا حسن رشدیه، کسی است که خودش طلبه بود و در خانوادهٔ روحانی زیست می کرد. همین فرد نخستین مدرسهٔ مدرن را در ایران بنا گذاشت. هم زمان با تلاش خودآگاهانه‌ی میرزا حسن رشدیه با هدف اعمال تغییرات و اصلاحات، مداخله هایی از جانب بیگانگان وارد می شود. این بیگانگان، مدارس میسیونری را در ایران تأسیس کردند. کم کم در دورهٔ پهلوی هم مدارس جدید با نگرش تقلیدی از غرب، گسترش یافتند. درنتیجهٔ اقدامات رضاخان، جریان اصلاح گرایانه و تحول خواهی که میرزا حسن رشدیه پیشگام آن بود، به حاشیه رانده شد و مدارس کاملا تقلیدی جایگزین شدند.
سیستانی مدارس را عنصر سازمان دهنده‌ی اجتماعی دولت-ملت های غربی دانست که در قرون ۱۷ و ۱۸ میلادی شکل گرفتند و اظهار داشت: مدارس به مثابه پایه و ستونی بودند که شکل گیری دولت - ملت ها را قوام بخشیدند. این مدارس کارکردی را ایفا می کرد که نهاد کلیسا در دورهٔ سنت ایفا می کرد، یعنی فرهنگ غالب زمانه‌ی خودش را بازتولید می کرد. در ایران هم نهاد دین، کارکردی مشابه نهاد کلیسا را در غرب داشت. با تأخیری ۲۰۰ساله از اروپا، در ایران هم مدارس جایگزین سیستم آموزش سنتی شدند و طبیعتاً دنیای جدیدی را پدید آوردند.
وی با اعلان اینکه درنتیجهٔ تغییرات سیستم آموزشی ایران، برای نخستین بار چهره ای جدید از حکومت، یعنی دولت-ملت ها متولد شد، خاطرنشان کرد: این تولد با سرمایه گذاری های عظیم در مدارس همراه بود. نهاد تربیت معلم و دانش سراها در این دوره پدید آمد. قانون آموزش رسمی و عمومی موردتوجه واقع و آموزش تبدیل به یک فرآیند الزامی شد. در پهلوی دوم کمی گرایش های آمریکایی، در کنار تمایلات فرانسوی به سیستم آموزشی وارد شد.
تربیت بر اساس عقلانیت توحیدی
این معلم و فعال تربیتی افزود: ایران که در دورهٔ پهلوی، روزبه روز به سمت دولت - ملت با تعریف مدرن آن حرکت می کرد، ناگهان با انقلاب اسلامی مواجه گردید. انقلاب اسلامی، جهان را با مسیر جدیدی آشنا می کند. انقلاب اسلامی، از یک سو به فضای الحادی و اومانیستی غربی معترض است و از طرف دیگر با فضای متحجران دینی هم مرزبندی جدی دارد.
او توضیح داد: محور مرکزی دنیای مدرن عقلانیت و خرد و محور مرکزی جریانات تحجر گرایش های مناسکی است. اما انقلاب اسلامی مدعی بازگشت به سمت عقلانیت توحیدی بود. این پارادایم یا الگوواره‌ی سوم، یعنی انقلاب اسلامی که نه از الگوی متحجرانه پیروی و نه الگوی الحادی را تأیید می کند، باید در حوزه های مختلف مابه ازای خویش را عرضه نماید.
سیستانی بیان نمود: این مساله ای است که ما در حوزهٔ آموزش و پرورش با آن چالش داریم. ایدهٔ مسجد _ مدرسه ها تلاش داشت که دلالت آموزشیِ کلان مسئلهٔ انقلاب اسلامی باشد. اما ما هنوز برای مدرسهٔ ایرانی هیچ تعریف متفاوتی نداریم. درواقع، همان تعریفی را از مدرسه عرضه می دهیم که مشابه غربی آن است و همان کارکرد مدرن را دارد. این تعریف در سرتاسر دنیا علیرغم تفاوت های جزئی در فرهنگ کشورها جاری و جهانی شده است.
این کارشناس ارشد فلسفهٔ تربیت اظهار داشت: حالا پس از گذشت حدود ۱۰ سال از اجرای گسترده‌ی ایدهٔ مسجد _ مدرسه ها، میتوان درباره‌ی کار آمدی آن به قضاوت پرداخت. میتوان این پرسش را بیان کرد که آیا مسجد _ مدرسه ها توانسته اند انسان های مبتنی بر عقلانیت توحیدی در انقلاب اسلامی تربیت کنند یا خیر؟
سیستانی با توصیف مسجد _ مدرسه ها افزود: مسجد _ مدرسه ها در فرم نشستن بچه ها سر کلاس، محتوای آموزشی، تأمین اقتصاد و شهریه و تأمین مالی معلمان فرایند جدیدی خلق کردند. آنها هیچ شباهتی با مدارس مدرن ندارند. برخی دروس مدرسه ای مانند ریاضی چندان در مسجد _ مدرسه ها عرضه نمی شود؛ چونکه مسئلهٔ آنها متفاوت می باشد. برای مثال، جمله سازی و حروف الفبا را قبل از هفت سالگی آموزش می دهند. پروژه های اصلی آنان، اردوهای زیارتی، برگزاری هیئت و... در کنار مدرسه است.
این معلم توضیح داد: کسانی که تدریس را در این مدارس بر عهده دارند، به جهان اعتقادی مؤسسان این مدارس باورمندند. حتی الگوی خانواده هایی که در این مدارس ثبت نام می کنند یک شکل خاص و واحد است. در مدارس دولتی اولیای دانش آموزان می توانند محجبه یا غیرمحجبه باشند، اما در مسجد _ مدرسه ها تفاوت ها بسیار اندک است. عنوان «معلم» را قبول ندارند. به جای آن واژه‌ی «مربی» را به کار می برند. معتقدند که محصلان باید چندین سال در کنار یک مربی باشند. همینطور تأمین مالی آنان یا به شکل شهریه ای یا به شکل خیریه ای است
وی مدارس مسجدمحور را از لحاض مکانی، برنامه‌ی درسی، نظام مدیریتی و سیاستگذاری با دستگاه آموزش رسمی متفاوت دانست و تاکید کرد: نکتهٔ اصلی اینجاست که مدارس مسجدمحور داعیه دار تمدن سازی هستند، اما با گزینش و جزیره ای شدن خود و ضدیت با تکثر در جامعه، امکان ساخت تمدن را از خود سلب می کنند. ریشه های آنها به مدارس اسلامی در قبل از انقلاب برمی گردد. قبل از انقلاب، طبقه و گروهی متدین که از تمکن مالی برخوردار بودند، مدارس اسلامی را برای فرزندان خود برپا می کردند تا از تغییر فکر آنها جلوگیری نمایند. حالا هم در دهه‌ی پنجم بعد از انقلاب با همین هدف در مدارس مسجدمحور ثبت نام می کنند.
این پژوهشگر فلسفهٔ تربیت با اعلان اینکه مسجد _ مدرسه ها علیرغم تفاوت با نظام غربی در فرم و ظاهر، بسیار به آن نظام نزدیک اند، اضافه کرد: این گروه با ادبیات خصوصی سازی در آموزش و پرورش قرابت نزدیکی دارند. بنظر می رسد که تنها جریان های اصلاح طلب و طرفدار ایده‌ی بازار آزاد، موافق با خصوصی سازی باشد، اما پرچم داران خصوصی سازی در آموزش و پرورش شاید در دنیا اصولگرایان هستند. این مدارس، اتحادیه ای تحت عنوان مدارس اسلامی، تشکیل داده اند و حدود ۳ هزار عضو دارند و کاملا متشکل شده اند. آقای حدادعادل در جایی گفته بود که باید برای مدارس اسلامی، تربیت معلم اختصاصی داشته باشند. این که در سند تحول بنیادین، بحث خصوصی سازی مدارس هم مطرح شده، حاصل تلاش و نفوذ همین افراد است. درحالی که نظام غربی آموزش را خصوصی کرده است و آنرا همچون کالا می بیند، درعمل این مدارس اسلامی خصوصی سازی را اجرا می کنند.
سیستانی افزود: همان گونه که ایتا و توییتر در فضای رسانه های اجتماعی یک جهان متفاوت و جزیره ای به وجود آورده اند، مسجد _ مدرسه ها هم در فضای اجتماعی به سبب گزینش ورودی ها، نمی توانند داعیه دار راهبری اجتماعی شوند. این پروژه ای که در حوزهٔ نظام آموزش عمومی رقم زدند، درس خویش را در سطح آموزش تکمیلی پس داده است.
وی با اشاره به این که نتیجهٔ این ایده ها ازمیان رفتن توان دیالوگ یا گفت وشنود در میان گروههای مختلف فکری، اظهار داشت: وقتی افراد جامعه نمی توانند درمورد اختلافات خود محترمانه به گفتگو بپردازند، گرفتار دیدگاه های رادیکال و تکفیری می شوند. دوقطبی در جامعهٔ ما هر روز پررنگ تر و امر ملی در آن نحیف تر می شود. چنین جامعه ای حتی امکان حفظ خودش را از دست می دهد، در این وضعیت، خلق جهان جدید به دست آن بعید است. اگر این مسیری که تا امروز طی شده است ادامه یابد، ما تا چند سال آینده با فروپاشی اجتماعی و اضمحلال از درون مواجه خواهیم شد.
این پژوهشگر حوزهٔ تربیت در انتها سخنانش، اشاره کرد: تجربهٔ مسجد _ مدرسه ها نشان میدهد که این مدارس نمی توانند نسخه ای شفابخش برای تولید نظام عقلانیت توحیدی باشند. این نوع، پاسخ سطحی و ساده انگارانه برای آن مسئلهٔ پیچیده و کلان است. به گمانم باید این بحث ها را به لایه های عمومی جامعه برسانیم تا فضای گفتگو مجدداً در کشور پررنگ شوند.
منبع: بكسیها
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات کاربران بکسیها در مورد این مطلب